Θέλετε να πετύχετε τους στόχους σας; Εξαρτάται από το κίνητρό σας

Στην αρχή κάθε νέας χρονιάς, βάζουμε τους στόχους μας για τους επόμενους μήνες. Καθώς το κάνουμε, αξίζει να σκεφτούμε όχι μόνο στους στόχους αυτούς, αλλά και τους λόγους για τους οποίους αποφασίζουμε να τους επιδιώξουμε.
Για παράδειγμα, ας πούμε ότι θέλετε να γράψετε ένα μυθιστόρημα! Το κάνετε για την απόλαυση της δημιουργίας ενός φανταστικού κόσμου, στον οποίο κατοικούν ασυνήθιστοι χαρακτήρες; Ή επειδή αγαπάτε τη λογοτεχνία και επιθυμείτε να συνεισφέρετε στον τομέα αυτό; Ίσως θέλετε απλώς να αποδείξετε πως μπορείτε να γράψετε ένα βιβλίο, ίσως επιθυμείτε τη φήμη ή πολύ απλά επιθυμείτε τα χρήματα που μπορεί να αποφέρει η επιτυχία του βιβλίου.

Σύμφωνα με τη θεωρία του αυτοπροσδιορισμού (self-determination theory, SDT)  καθένα από τα ερωτήματα αυτά αντιπροσωπεύει μία διαφορετική πηγή παρακίνησης με διακριτές συνέπειες -θετικές ή αρνητικές- στη ζωή και στις επιδόσεις μας. Επιλέγοντας τους σωστούς στόχους για τους σωστούς λόγους, θα είστε πιο αφοσιωμένοι σε αυτό που κάνετε και πιο αποφασισμένοι, και θα απολαύσετε περισσότερο την επιτυχία σας.

Όπως πολλές άλλες επιστημονικές θεωρίες, η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού ερευνάται επί χρόνια. Έχει τις ρίζες της σε μελέτες της δεκαετίας του 1970, αλλά αποτέλεσε αντικείμενο μεγάλης προσοχής μετά τη δημοσίευση έρευνας το 2000, η οποία παρουσίαζε κάποιες κύριες έννοιες της θεωρίας αυτής, σχετικά με τα κίνητρα, τις επιδόσεις και την ευεξία.
Στο επίκεντρο της θεωρίας βρίσκεται η αισιόδοξη αντίληψη πως οι περισσότεροι έχουμε μια φυσική επιθυμία για μάθηση και ανάπτυξη. «Βασίζεται στην υπόθεση πως οι άνθρωποι διαθέτουν αναπτυξιακό προσανατολισμό», αναφέρει η Άνια Βαν ντεν Μπρουκ, καθηγήτρια στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών και Επιχειρήσεων στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Λούβεν στο Βέλγιο.

Στα μικρά παιδιά είναι πιο ευδιάκριτος ο αναπτυξιακός προσανατολισμός, με το ακόρεστο ενδιαφέρον τους για τον κόσμο γύρω τους. Όμως και οι ενήλικες μπορούν να αισθανθούν έμφυτο ενθουσιασμό και περιέργεια για κάποιες δραστηριότητες, με αποτέλεσμα και μόνο η ολοκλήρωση μιας εργασίας να αποτελεί επιβράβευση (φέρτε στον νου σας κάποια φορά που ήσασταν τόσο απορροφημένοι με κάτι, που δεν καταλάβατε πώς πέρασε η ώρα). Αυτό είναι γνωστό ως «εσωτερικό» κίνητρο.

Ωστόσο, συχνά, μπορεί να μην διαθέτουμε επαρκή εσωτερική παρακίνηση για να κάνουμε κάτι το οποίο είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός στόχου μας. Τότε χρειάζεται να ενθαρρύνουμε τον εαυτό μας -ή να ενθαρρυνθούμε- με διάφορες μορφές «εξωτερικών» κινήτρων.

Αυτά είναι:
• Η ταύτιση: Μπορεί να μην απολαμβάνουμε τη δραστηριότητα αυτή καθαυτή, ίσως όμως να ανταποκρίνεται στις γενικότερες αξίες και στους στόχους μας, κάτι που αποτελεί μια διαφορετική μορφή παρακίνησης. Για έναν δάσκαλο, η αναγνώριση της σημασίας της εκπαίδευσης και του ρόλου του στη διαμόρφωση ενός καλύτερου μέλλοντος για τους μαθητές του, ίσως τον κινητοποιεί να αφιερώνει επιπλέον ώρες για τη βαθμολόγηση εργασιών. Για έναν επίδοξο συγγραφέα, μπορεί να είναι η αίσθηση πως δημιουργεί ένα σημαντικό λογοτεχνικό έργο, που τον ωθεί να συνεχίζει να επιμελείται το χειρόγραφό του, ακόμα κι αν απαιτεί κόπο.

• Η ενδοπροβαλλόμενη ρύθμιση: Κάποιες φορές πιέζουμε τον εαυτό μας για να διατηρήσουμε το εγώ και την αυτοεικόνα μας. «Η αυτοπεποίθησή σας ίσως εξαρτάται από τη δραστηριότητα», εξηγεί η Βαν ντεν Μπρουκ. Ανησυχούμε πως, εάν δεν επιτύχουμε τον στόχο μας, θα νιώσουμε ντροπή και αποτυχημένοι.

• Η εξωτερική ρύθμιση: Άλλοτε, η παρακίνηση προέρχεται αμιγώς από εξωτερικές επιβραβεύσεις, όπως η φήμη και τα χρήματα. Σε κάποιους εργασιακούς χώρους, αυτού του είδους το κίνητρο ίσως έχει τη μορφή μπόνους και την αύξηση του μισθού. Συνεχίζουμε την προσπάθεια προκειμένου να πάρουμε τα χρήματα, ακόμα και αν το αντικείμενο εργασίας μάς φαίνεται ανούσιο.

Εκείνοι στους οποίους όλα αυτά έχουν μικρή επίδραση διακρίνονται από έλλειψη κινήτρων, και αναμένεται να έχουν χαμηλή αποδοτικότητα και συμμετοχή. Αυτό είναι πιο ορατό στην εκπαίδευση, όπου κάποιοι μαθητές, με κάθε ευκαιρία, χάνουν μαθήματα και δεν έχουν καμία πρόθεση να προσπαθήσουν για καλύτερες επιδόσεις.

Οι ψυχολόγοι που μελετούν τη θεωρία του αυτοπροσδιορισμού έχουν σχεδιάσει διάφορα ερωτηματολόγια για να αξιολογήσουν κάθε είδους κίνητρο σε διαφορετικές συνθήκες. Οι έρευνες των τελευταίων δύο δεκαετιών έχουν αναδείξει κάποια πολύ ευδιάκριτα μοτίβα.

Για παράδειγμα, η Βαν ντεν Μπρουκ πρόσφατα ανέλυσε 104 μελέτες που εξετάζουν την παρακίνηση στον χώρο εργασίας. Όπως ήταν αναμενόμενο, τα εσωτερικά κίνητρα -έμφυτο ενδιαφέρον ή ευχαρίστηση που προκαλείται από την ίδια την εργασία- σηματοδοτούσαν μεγαλύτερη ικανοποίηση από την εργασία, συμμετοχή και επιθυμία για δράση, και εμπόδιζαν την εργασιακή εξουθένωση. Η ταύτιση -η αίσθηση πως μια εργασία είναι σημαντική ή ουσιώδης- επίσης συντελούσε στην ευεξία, και αποδείχθηκε ακόμα πιο κρίσιμη για τις επιδόσεις.

Η επίδραση των άλλων μορφών παρακίνησης τείνει να είναι πιο ασαφής. Η ενδοπροβαλλόμενη ρύθμιση (η σύνδεση της εργασίας μας με την αυτοεκτίμησή μας) δείχνει να διασφαλίζει καλύτερες επιδόσεις, όμως αυξάνει το στρες και ενέχει μεγάλο κίνδυνο για εργασιακή εξουθένωση: ένα υψηλό τίμημα της επαγγελματικής επιτυχίας.

Η εξωτερική ρύθμιση -τα οικονομικά κίνητρα- είχε τα χειρότερα αποτελέσματα. Ως κύρια μορφή παρακίνησης, τα αποτελέσματά της αναφορικά με τη συμμετοχή και τις επιδόσεις ήταν περιορισμένα, και ταυτόχρονα δεν συντελεί στην ευεξία μας. Υπάρχουν επίσης στοιχεία πως εκείνοι που κινητοποιούνται αμιγώς από την εξωτερική ανταμοιβή είναι πιο πιθανόν να δράσουν με ασυνειδησία, όπως το να πουν ψέματα για τις επιδόσεις τους προκειμένου να αποκτήσουν την αναγνώριση που επιθυμούν.

 

Τι επιθυμείτε πραγματικά;

Σύμφωνα με τον Ίαν ΜακΡέι, εργασιακό ψυχολόγο και συγγραφέα, είναι σημαντικό να εξετάσουμε τα συμπεράσματα αυτά με επιφύλαξη. Ενώ υποστηρίζει την αξία του διαχωρισμού των διαφορετικών ειδών κινήτρων, επισημαίνει πως η σπουδαιότητά τους εξαρτάται από τις συνθήκες.

Για παράδειγμα, εάν κάποιος αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες, τότε «εξωτερικά» κίνητρα όπως ένας μεγαλύτερος μισθός μπορούν να παίξουν μεγάλο ρόλο. «Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τα συμπεράσματά μας για όλους τους τομείς του εργατικού δυναμικού», σημειώνει.

Ωστόσο, εφόσον ικανοποιούνται οι βασικές σας ανάγκες, τότε τα εσωτερικά κίνητρα αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα, αναφέρει ο ΜακΡέι. Έτσι, εάν βρίσκεστε σε μια σχετικά σταθερή οικονομική κατάσταση, ίσως το σκεφτείτε δύο φορές προτού αναλάβετε ένα νέο πρότζεκτ ή μια νέα θέση για επιπλέον χρήματα, εκτός και αν θεωρείτε πως θα σας κέντριζε το ενδιαφέρον ή θα σας πρόσφερε μια αίσθηση νοήματος.

Όπως λέει ο ΜακΡέι, μπορούμε να βελτιώσουμε το πώς νιώθουμε για την εργασία μας, εάν εξετάσουμε τις πηγές της παρακίνησής μας: «Η αυτεπίγνωση είναι ουσιαστικής σημασίας. Ένα από τα κύρια ζητήματα είναι να κατανοήσουμε τι ακριβώς θέλουμε από την εργασία μας – εάν σχετίζεται με τις σχέσεις μας με άλλους ανθρώπους ή με τη μάθηση και την ανάπτυξή μας, για παράδειγμα». Στη συνέχεια, μπορούμε να αναζητήσουμε ευκαιρίες ώστε να επικεντρωθούμε στα στοιχεία αυτά.

Από την πλευρά της διοίκησης, είναι σημαντικό οι επικεφαλής να ακούν προσεκτικά τους εργαζομένους όταν εκείνοι μιλούν για τα κίνητρά τους, προσθέτει ο ΜακΡέι. Και θα πρέπει να προσπαθούν πραγματικά να προσφέρουν τους πόρους που θα επιτρέψουν στους εργαζόμενους να επιδιώξουν την επίτευξη των στόχων τους. Αυτό μπορεί να είναι πολύ πιο αποτελεσματικό στην κινητοποίηση του εργατικού δυναμικού από ένα μπόνους στο τέλος του έτους στο πιο παραγωγικό μέλος της ομάδας.

Η Βαν ντεν Μπρουκ συμφωνεί και υπογραμμίζει ότι το να παρέχεται στους εργαζομένους μια αίσθηση αυτονομίας συνδέεται με τα εσωτερικά κίνητρα και την ταύτιση. Αυτό δεν σημαίνει να μπορούν να κάνουν οτιδήποτε θέλουν, αλλά, για παράδειγμα, να έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν κάποιες εργασίες και να τους εξηγούν τον λόγο των αναπόφευκτων αναθέσεων, έτσι ώστε τουλάχιστον να κατανοούν πώς τα καθήκοντά τους συνάδουν με την αποστολή της ομάδας.

Ο παράγοντας της απόλαυσης

Η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού δεν έχει να κάνει μόνο με την εργασία. Μπορεί να αφορά και τα χόμπι μας.

Για παράδειγμα, θέλετε να μάθετε μια ξένη γλώσσα απλώς επειδή νομίζετε πως θα κάνετε εντύπωση; Μήπως ενδιαφέρεστε πραγματικά για τον συγκεκριμένο πολιτισμό και πρέπει να επικοινωνήσετε με τους ομιλητές της; Εάν ισχύει το τελευταίο, θα σας φανεί πολύ πιο εύκολη η σκληρή δουλειά που απαιτεί η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας, σε σχέση με κάποιον που θέλει να τη μάθει με στόχο την κοινωνική αναγνώριση του να είναι πολύγλωσσος.Σχετικά με τη φυσική σας κατάσταση, ίσως πιέζεστε να κάνετε κάτι δύσκολο, απλώς επειδή θέλετε να αποδείξετε τις ικανότητές σας στον εαυτό σας ή στους άλλους, και ίσως αισθάνεστε πως με έναν τρόπο αποτυγχάνετε, εάν δεν φέρνετε τον εαυτό σας στα όριά σας. Κανένας από αυτούς τους λόγους δεν αντανακλά κάποιο ιδιαίτερο εσωτερικό κίνητρο· γιατί, λοιπόν, να μην επιλέξετε ένα είδος άσκησης λιγότερο απαιτητικό αλλά πολύ πιο απολαυστικό; Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, όσοι επιλέγουν αυτόν τον τρόπο άσκησης επιδεικνύουν μεγαλύτερη επιμονή από εκείνους που δεν έλαβαν υπόψη τους αν τους ενδιαφέρει ή απολαμβάνουν τη δραστηριότητα. Μπορεί να είναι ελαφρώς λιγότερο εξουθενωτική, αλλά, εάν είναι πιο πιθανό να συνεχίσετε, η μακροπρόθεσμη δέσμευσή σας θα αποφέρει καλύτερα αποτελέσματα.

Άλλωστε, η ζωή είναι μικρή, και μπορούμε να επιτύχουμε συγκεκριμένα πράγματα στον χρόνο που μας έχει δοθεί. Η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού μάς υπενθυμίζει πως πρέπει να είμαστε επιλεκτικοί με ό,τι προσπαθούμε να επιτύχουμε. Εάν συγκεντρωνόμαστε στους στόχους που είναι ουσιώδεις για εμάς και μας ευχαριστούν, αγνοώντας τις επιρροές ή αυτά που μας επιβάλλουν οι άλλοι, η αυτοβελτίωση δεν θα απαιτεί κόπο, αλλά θα αποτελεί πηγή χαράς.

www.ertnews.gr

Διαβάστε περισσότερα… Read More