Το αρχέγονο δάσος του Ράντη και η «Λωλοσαράνταινα» (φωτορεπορτάζ)

Μοιάζει με τοπίο βγαλμένο από ταινία, αλλά δεν είναι τεχνητό προϊόν σκηνοθετών και μοντέρ, ούτε εφέ και ηλεκτρονικά κόλπα εικονικής πραγματικότητας. Είναι έργο – κόσμημα της φύσης και αναφερόμαστε στο αρχέγονο δάσος του Ράντη στην Ικαρία, με έκταση 16.000 στρέμματα (το ένα τρίτο των δασών της Ικαρίας), στο κέντρο του νησιού, μεταξύ των χωριών της Μεσαριάς (Κοσοίκια, Στελί, Πετροπούλι) και της Περαμαριάς (Φραντάτο, Μάραθο). Ανήκει την οροσειρά του Αθέρα και έχει ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000. Το 2014, κηρύχθηκε «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης» με την υπ.αριθμ.17988/983/21.03.2014 (ΦΕΚ 93/27.03.2014)[7] απόφαση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου.

Είχαμε την τύχη να περιηγηθούμε στο δάσος, για το οποίο χρήσιμες πληροφορίες μας έδωσε ο Ηλίας Γιαννίρης, αρχιτέκτονας μηχανικός, με μεταπτυχιακές σπουδές Master in Planning στο πανεπιστήμιο της Οττάβα στον Καναδά, πτυχιούχος της Παιδαγωγικής Τεχνικής Σχολής/ΣΕΛΕΤΕ και Διδάκτωρ ΕΜΠ.
Έχει εργαστεί ως υπάλληλος-τμηματάρχης ΥΠΕΧΩΔΕ στη Διεύθυνση Χωροταξίας όπου και του απονεμήθηκε εύφημος μνεία, ως καθηγητής μέσης εκπαίδευσης με πλούσια δράση στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, επίκουρος καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης και από το 2014 είναι συνταξιούχος, αλλά πάντα δραστήριος.

έξω από το δάσος – ορατή η περίφραξη

Στο δάσος του Ράντη, κυριαρχεί το δέντρο Αριά ή Άριος Δρυς (Quercus ilex), αλλά συναντάμε και την αντράκλα (Arbutus andrachne), δέντρο που ο φλοιός του έχει διαφορετικό χρώμα σε κάθε σημείο του ορίζοντα. Φυσικά και αρκετά άλλα είδη, αλλά και μανιτάρια, διάφορα βότανα, είδη ερπετών, το πετροκούναβο (η γνωστή ικαριώτικη «ατσίδα»), σκαντζόχοιροι, τρωκτικά, φωλιές πουλιών και γενικά σφύζει από ζωή.

ο Ηλίας Γιαννίρης ανοίγει την ποριά και ξεκινάει η περιήγηση

Πάνω από 300 ετών είναι τα δένδρα που υπάρχουν σήμερα, ενώ οι μαρτυρίες για την ύπαρξη του δάσους χάνονται στο παρελθόν, καθώ αποτέλεσε πηγή βιοπορισμού με καλλιέργειες εντός του δάσους, ξυλεία, καύσιμη ύλη, ζωοτροφή, για γενιές και γενιές Ικαριωτών, αλλά και τόπο με πολλά μονοπάτια που σε εποχές χωρίς οδικό δίκτυο, οδηγούσαν σε διάφορα χωριά και περιοχές. Δυσδιάκριτα αλλά υπαρκτά, εντοπίζονται και στις μέρες μας.

το παλιό μονοπάτι που χρησιμοποιούσαν οι μουλαράδες

Είναι εντυπωσιακή η αλλαγή της θερμοκρασίας, εντός του δάσους, καθώς το κλίμα που δημιουργεί το ίδιο για τον εαυτό του, το αναπτύσσει, καθώς είδη δένδρων που υπάρχουν μέσα στο περιφραγμένο δάσος, άρχισαν να εντοπίζονται και εκτός αυτού, καθώς το κλίμα που δημιουργεί στα «σύνορά» του οδηγεί στον «εποικισμό», γεγονός που δείχνει τη δύναμη της ικαριακής φύσης όπως μας είπε ο Ηλίας Γιαννίρης, για να συμπληρώσει ως προς το θέμα της επέκτασης του δάσους έξω από τα όριά του, πως η ιδιότητα αυτή λέγεται «ομοιοστασία», δηλαδή η δημιουργία των συνθηκών που το ίδιο το δάσος θέλει. Αναγεννάται συνεχώς και έτσι και σήμερα μέσα στο δάσος συναντάμε τις ίδιες συνθήκες που συναντούσαν και οι αρχαίοι.

μπαίνοντας στο δάσος

Πρόκειται για ένα σπάνιο οικοσύστημα στην ευρύτερη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου και φυσικά στο Αιγαίο.

Η Αριά ή Άριος Δρυς (Quercus ilex), χρονολογείται στη Μεσόγειο από το Μειόκαινο περίοδο, πέντε εκατομμύρια χρόνια πριν.

Η περίφραξη με δαπάνη της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, έγινε για να μην εισβάλλουν το δάσος τα κατσίκια που ο πληθυσμός τους είναι αρκετά μεγάλος στο νησί, και το αποψιλώσουν, όμως κοντεύει να συμβεί το αντίστροφο. Εντός του δάσους υπάρχουν αρκετά, είδαμε και στη διάρκεια της περιήγησής μας (δυστυχώς δεν κάθησαν να τα φωτογραφίσουμε), ενώ σε αρκετά σημεία την ύπαρξή τους αποδείκνυαν τα περιττώματά τους. Στις φωτογραφίες βλέπετε το κάτω μέρος αρκετών δένδρων χωρίς φύλλα και το πάνω πράσινο, αυτό γίνεται γιατί εκεί που φτάνουν τα κατσίκια, τρώνε τα φύλλα.

Παρά το γεγονός, αυτό το δάσος δεν έχει συρρικνωθεί και συνεχίζει να αναγεννάται, ενώ η αποίμενη κτηνοτροφία και η λαθραία, χωρίς σήμανση των ζώων, κτηνοτροφία τιμωρείται και όσα ζώα έχουν εντοπιστεί από συνεργεία του Δήμου, χωρίς σήμανση, κατάσχονται και δημοπρατούνται. Την ίδια ώρα η συσσώρευση νεκρών φύλλων αφού δεν γίνεται συστηματικός καθαρισμός, δημιουργεί ποσότητες νεκρής βιομάζας μέσα στο δάσος.

Ένα υπαρκτό πρόσωπο, η Μαρία Σαράντου – Βατούγιου, το γένος Παροίκου, η «Σαράνταινα», όπως την έλεγαν, μία γυναίκα που μετά από μία ερωτική απογοήτευση (σύμφωνα με τις διηγήσεις), αποφάσισε (εποχή τουρκοκρατίας, η Ικαρία απελευθερώθηκε το 1912) να φύγει από τη ζωή στο χωριό και τη συμβίωση με άλλους ανθρώπους και να μείνει μόνιμα στο δάσος, αποτέλεσε μία ξεχωριστή περίπτωση οικολογικής παρέμβασης, υπέρ του δάσους, αρχικά φυτεύοντας και καρποφόρα δέντρα και άλλα, προσέχοντας τη φύση, δίνοντας συμβουλές για τη διαχείρισή της, καθώς και για τη διαχείριση του νερού (αρκετά τα ρέματα και τα φαράγγια με πέτρες από σχιστόλιθο που συγκρατούν τα νερά μέσα στο δάσος).

Κυκλοφορούσε με ένα «φυλάκι», ταγάρι-σακίδιο της εποχής από δέρμα κατσίκας, γεμάτο με σπόρους. Συνιστούσε την κατασκευή δεξαμενών και φραγμάτων για να μην πηγαίνει το νερό στη θάλασσα, η οποία όπως έλεγε «δεν χρειάζεται πότισμα». Μάλιστα και στο νότιο μέρος του νησιού, έξω από τα όρια του δάσους του Ράντη, από τα χέρια της δημιουργήθηκαν δασικές εκτάσεις που υπάρχουν και στις μέρες μας. Πειραματίστηκε επίσης με την «κλωσσομηχανή» της εποχής, βάζοντας αυγά από κότες στη ζεστή άμμο για μαζική εκκόλαψη.

Εκείνα τα μακρινά χρόνια την αντιμετώπιζαν σαν γραφική και της έδωσαν το προσωνύμιο «Λωλοσαράνταινα», ενώ η παρουσία της τις νύχτες στο δάσος, άλλες φορές με κουρέλια και μερικές φορές χωρίς ρούχα, τροφοδότησε μύθους για ξωτικά και «καλομοίρες», νεράιδες, που έσπερναν το φόβο στους διαβάτες των μονοπατιών, σε εποχές που οι δυσειδαιμονίες έδιναν και έπαιρναν και οι διαδόσεις από στόμα σε στόμα, τις μεγάλωναν ακόμα περισσότερο.

η αντράκλα με κόκκινο φλοιό

Στη σημερινή εποχή η μνήμη της τιμάται σαν προσώπου που προσέφερε υπηρεσίες στον τόπο και υπάρχει αναθηματική στήλη γι’ αυτήν στο χωριό Μάραθο Ικαρίας. Απεβίωσε το 1904 και αναγνωρίστηκε η προσφορά της πολλά χρόνια αργότερα, άλλωστε η αναθηματική πλάκα τοποθετήθηκε το 2003 σχεδόν 100 χρόνια μετά το θάνατό της.

Στην κατοχή

Στο παρελθόν είχαμε δημοσιεύσει συνέντευξη με τον Γεράσιμο Μαυρογεώργη για το βιβλίο του «Από όσα η μνήμη κράτησε», και ακολούθως συμμετείχαμε στην παρουσίαση που είχε γίνει την Πέμπτη 13 Αυγούστου 2020 στο παραδοσιακό καφενείο του “Αυγά” στον Εύδηλο Ικαρίας.

Η εκδήλωση ήταν στο πλαίσιο των καλοκαιρινών εκδηλώσεων των Ικαριακών Δρώμενων – Φεστιβάλ Ικαρίας και στο βιβλίο παρουσιάζεται μεταξύ άλλων και η σθεναρή υπεράσπιση του δάσους του Ράντη έναντι των Ιταλών κατακτητών.

Τότε είχαμε γράψει και πει τα εξής: «Το ρόλο των γυναικών τον ξαναπαρουσιάζει ο Γεράσιμος στις κινητοποιήσεις της κατοχής, όπου η άρνηση των κατοίκων της κοινότητας Φραντάτου να υλοτομήσουν το δάσος του Ράντη (επ’ αμοιβή) για λογαριασμό των Ιταλών, οδήγησε τους τελευταίους να τους τιμωρήσουν με διακοπή της επισιτιστικής βοήθειας ενός αθλίου προϊόντος που προσομοίαζε με αλεύρι.

Το ΕΑΜ οργανώνει τρεις γυναικείες κινητοποιήσεις στις Ράχες, τον Εύδηλο και τον Άγιο Κήρυκο που πέτυχαν την ακύρωση της ιταλικής τιμωρίας. Στην κινητοποίηση του Ευδήλου συμμετέχει η μητέρα του Γεράσιμου, ενώ στον Άγιο Κήρυκο, ο μαθητής τότε Γεράσιμος είναι αυτόπτης μάρτυρας της αιφνιδιαστικής συγκέντρωσης των γυναικών που παραταγμένες σαν σε παρέλαση, με επικεφαλής την Αθηνά Αμάξη, μπαίνουν από ένα στενό στην κεντρική πλατεία».

Στη σημερινή εποχή, όπως μας είπε ο Ηλίας Γιαννίρης, αν προχωρήσει το σχέδιο εγκατάστασης ανεμογεννητριών στην Ικαρία, που ήδη λειτουργεί το πρότυπο εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας της Προεσπέρας (χωριό και τοποθεσία του νησιού) με τεχνολογία επόμενης γενεάς από αυτή των ανεμογεννητριών, που εξασφαλίζει ενεργειακή επάρκεια σε σημαντικό βαθμό και έχει μεγάλα περιθώρια ανάπτυξής του (συν τις δυνατότητες που δίνει στο νησί η ανεκμετάλλευτη ακόμα γεωθερμία), άρα οι ανεμογεννήτριες συγκριτικά, είναι παρωχημένη και ανώφελη επιλογή, τότε από τις 110 οι 33 – 34 είναι εντός της περιοχής του δάσους του Ράντη και η διαδικασία καταστροφής του δάσους θα έχει ξεκινήσει.

Αν κάποτε η «Λωλοσαράνταινα» τα έλεγε και πέρασε ένας αιώνας για να γίνει κατανοητό τί σήμαιναν τα λόγια της, στην εποχή μας ευτυχώς υπάρχει μεγαλύτερη δυνατότητα τεκμηρίωσης. Και συμπληρώνουμε ότι η Ικαρία δεν είναι μόνο τα πανηγύρια και οι ιδιαίτεροι ρυθμοί ζωής, αλλά και το φυσικό περιβάλλον και η δημιουργικότητα των ανθρώπων, πεδίο που χρήζει περαιτέρω ανάδειξης στις εποχές της τουριστικής βιομηχανίας που ισοπεδώνει τα πάντα «παρέα» με την ενεργειακή βουλιμία χωρίς όρους προστασίας της φύσης που «εκδικείται» για τα όσα τραβάει.

Έρευνα & φωτο: Νάσος Μπράτσος

Υ.Γ. ευχαριστούμε τον Ηλία Γιαννίρη για την οργάνωση της περιήγησης και τα στοιχεία, καθώς και όλους/ες που συμμετείχαν σε αυτήν, αλλά και το Γιάννη Καρίμαλη για τη φωτο από το Μάραθο με την αναθηματική πλάκα για τη «Λωλοσαράνταινα».

Σχετικά θέματα

Τρεις δεκαετίες σεβασμού στο περιβάλλον – Πάρκο Αναψυχής Παύλιανης (φωτορεπορτάζ)

Πάρνηθα: ‘Οταν η φύση συναντιέται με την ιστορία

www.ertnews.gr

Διαβάστε περισσότερα… Read More